SARS-CoV-2 farklı şiddet seviyelerinde karşılaşılan solunum yolu enfeksiyonlarının etken ajanı olarak tanımlanmıştır. Hastalığın seyrine dair spektrumun tamamını kapsamak amacıyla koronavirüs hastalığı 19 (COVID-19) terimi kullanılmıştır. Daha ciddi akciğer enfeksiyonları Şiddetli Spesifik Bulaşıcı Pnömoni (SSCP) olarak da adlandırılır [1].

39°C'nin üzerinde ateş, yorgunluk ve kuru öksürük COVID-19 hastalarında en sık görülen semptomlar olarak belirlenmiştir ve etkilenen bireylerin %60 ila %100'ünde görülmüştür [2] [3] [4]. Daha düşük oranda başka hastalarda solunum güçlüğü, balgamlı öksürük, kanlı balgam, kas ağrısı, baş ağrısı, boğaz ağrısı ve burun akıntısı da görülmektedir. Göğüs ağrısı, karın ağrısı, bulantı, kusma ve ishal de zaman zaman gözlemlenmektedir. İlginç bir şekilde yaklaşık 10 hastanın 1'inde kafa karışıklığı da görülebilmektedir [2]. Son zamanlarda, koku ve tat kaybı da semptomlar olarak tanımlandı. Hafif enfeksiyonlar birkaç gün içinde kendi kendini sınırlayabilirken [5], hastalık bir hafta veya daha uzun bir süre içinde ilerleyerek akut solunum güçlüğü sendromu ve septik şok ile ciddileşebilir. Bu hastalar hızla kötüleşmekte olup, çoklu organ yetmezliği nedeniyle ölüm riski yüksektir.

Tanısal görüntülemenin, alt solunum yollarında pnömoni tanısına izin veren inflamatuar değişiklikleri göstermesi mümkün olup, ikili bulgular çok yaygındır [3] [4]. Buzlu cam ve konsolidatif opasiteler sıklıkla gözlenirken, akciğer kavitasyonu, ayrık pulmoner nodüller, plevral efüzyonlar ve lenfadenopati COVID-19'un karakteristik özellikleri arasında değildir [6]. Göğüs görüntülerinde patolojik bulguların olmamasının SARS-CoV-2 enfeksiyonu olmadığı anlamına gelmediği unutulmamalıdır. COVID-19 hastalarının yaklaşık üçte birinde nötrofili ve lenfopeni bulunmuştur [2] [4].

COVID-19'un kimler üzerinde test edileceği konusundaki kesin kriterler Dünya Sağlık Örgütü ve ABD Amerikan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) tarafından yayınlanmıştır. Bunlar arasında küçük farklar bulunmaktadır ve Çin'in Hubei eyaleti dışında SARS-CoV-2 virüsünün varlığı ve olası bulaşma yolları hakkında yeni veriler ortaya çıktıkça bunların değişmesi mümkündür [7] [8]. Bunun ötesinde DSÖ, 2019-nCoV enfeksiyonlarının laboratuvar tanısı için geçici bir rehber hazırlamış ve bu amaçla iletişime geçilebilecek kurumların bir listesini sunmuştur [9]. Solunum örneklerinde 2019-nCoV varlığını doğrulamak için başta gerçek zamanlı RT-PCR protokolleri olmak üzere bir dizi genetik amplifikasyon testleri geliştirmişlerdir [10] [11]. Nazofaringeal ve orofaringeal sürüntülerin yanı sıra balgam, endotrakeal aspirat veya bronkoalveoler lavaj kullanılabilir. Hafif vakalarda virüs tespiti için üst veya alt solunum örneklerinin tercih edilmesine dair henüz bir tavsiye verilmemiş olmakla birlikte, alt solunum yolu materyali kullanımı ciddi ve ilerleyici hastalıklarda özellikle teşvik edilmektedir.

Ayrıca, SARS-CoV-2 enfeksiyonu şüphesi olan hastalardan eşleştirilmiş serum örnekleri alınabilir [9]. Bu örneklerin hastalığın ilk haftasında ve 2-3 hafta sonrasında alınması gerekir ve serolojik testler mevcut olduğunda hafif enfeksiyonların daha güvenilir bir şekilde teşhis edilmesine olanak sağlayabilir.

Konvansiyonel bir solunum patojeninin bulunup bulunmadığına bakılmaksızın SARS-CoV-2 testinin yapılması gerekmektedir. COVID-19 hastaları arasındaki koenfeksiyon prevalansı hakkında çok az şey bilinmektedir ve diğer patojenlerin varlığı SARS-CoV-2 enfeksiyonunu ortadan kaldırmamaktadır [9].

Herhangi bir şüpheli ve teyit edilmiş vaka derhal ilgili halk sağlığı yetkililerine bildirilmelidir. Beklenmedik sonuçlar elde edildiğinde de aynı durum geçerlidir. Bu bağlamda, şimdiye kadar yayınlanan tüm test protokolleri için validasyonun halen devam ettiği vurgulanmalıdır.

Şu anda hastalığa neden olan maddeye yönelik spesifik bir tedavi mevcut değildir. COVID-19 hastalarına hem intravenöz hem de oral yoldan oseltamivir, gansiklovir, lopinavir ve ritonavir gibi antiviraller uygulanmıştır [2] ancak bu tür önlemlerin etkinliği ile ilgili veriler henüz mevcut değildir. Koronavirüs kaynaklı solunum yolu hastalıklarının daha önceki salgınlarından elde edilen deneyimler oldukça cesaret kırıcıdır: Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS) ve Orta Doğu Solunum Sendromu'nun (MERS) tedavisinde hiçbir antiviral maddenin fayda sağlamadığı görülmüştür [4].

Bununla birlikte, hastalar titizlikle yürütülen destekleyici bakımdan ve ek hastalıkların tedavisinden faydalanmaktadır [2] [4]:

• Oksijen tedavisi akciğer fonksiyonunu iyileştirmek için yaygın olarak uygulanır; mekanik ventilasyon ve ekstrakorporeal membran oksijenasyonu da gerekli olabilir.
• Koenfeksiyonları önlemek ve yönetmek için geniş spektrumlu antibiyotikler ve muhtemelen antimikotikler uygulanır.
• Kortikosteroidler de uygulanmıştır. Bunlar pulmoner inflamasyonu azaltabilir ve solunum yetmezliğini önleyebilir; ancak diğer birçok fizyolojik ve patolojik süreci de etkileyebilirler.
• Ayrıca, akut böbrek yetmezliği gibi organ fonksiyonlarındaki herhangi bir bozulma, acil dikkat ve hedefe yönelik önlemler gerektirir.

Şimdiye kadar toplanan klinik ve epidemiyolojik veriler yaşlılarda, özellikle komorbiditesi olan kişilerde daha yüksek ciddi hastalık riski olduğunu göstermektedir [4]. SSCP'nin mortalite oranının şu anda %2-5 olduğu tahmin edilmektedir [1]; ancak SSCP'nin COVID-19 içindeki toplam payı henüz belirlenmemiştir.

Herhangi bir hastanın bireysel prognozu ile ilgili olarak Chen ve ekibi kötü sonuçlar yaşayanların karakteristik özelliklerinin viral pnömonide mortaliteyi öngörmek için erken bir uyarı modeli olan MuLBSTA skoru ile uyumlu olduğunu ifade etmiştir [2]. Bu model multilobular infiltratlar, düşük lenfosit sayıları, bakteriyel koenfeksiyonlar, kişisel sigara içme geçmişi, hipertansiyon ve ileri yaş gibi etkenlerin varlığını olumsuz prognostik faktörler olarak kabul etmektedir [12].

Lu ve ekibi SARS-CoV-2'nin derinlemesine bir karakterizasyonunu ortaya çıkardılar ve patojenin tam boy genom dizisini sağladılar [13]. Filogenetik analizlerine göre SARS-CoV-2, beta koronavirüslerin cinsine ve sarbecovirüslerin alt cinsine aittir. İyi bilinen bir diğer sarbecovirüs, 2002-2004 yılları arasında SARS salgına neden olan SARS-CoV'dur. Nispeten yakın ilişkileri nedeniyle SARS-CoV-2, Uluslararası Virüs Taksonomisi Komitesi'nin Koronavirüs Çalışma Grubu tarafından COVID-19'a neden olan patojen için uygun ad olarak önerilmiştir [14].

İlginç bir şekilde, SARS-CoV-2'nin yarasalardan türeyen SARS benzeri iki koronavirüs ile SARS'nin etken maddesinden daha yakından ilişkili olduğu bulunmuştur [13]. Dolayısıyla burada hayvanlardan insanlara bulaşan bir hastalıktan mı bahsediyoruz? Aslında COVID-19, potansiyel bir zoonoz (hayvanlardan insanlara geçen hastalık) olarak tanımlanmıştır [1]; ancak virüsün evrimi hakkında yapılan bir İtalya-Brezilya ortak çalışması, bir ara taşıyıcının varlığını ortaya koymaktadır: Benvenuto ve ekibi virüsün başlangıçta yarasalar tarafından barındırıldığını ancak insanları enfekte etmeden önce henüz bilinmeyen başka bir hayvan türüne bulaştığını öne sürmüşlerdir [15]. Muhtemelen, Çin'in Wuhan kentindeki deniz ürünleri pazarında satılan bir hayvan, virüsün insanlarda ortaya çıkmasını kolaylaştıran bir ara konak olmuştur [13]. Yukarıda anılan SARS salgını ve 2012'de başlayan MERS salgını gibi önceki koronavirüs salgınlarıyla paralellikler görülebilir. Yarasalar hem SARS-CoV hem de MERS-CoV için doğal konak olarak tanımlanırken, maskeli palmiye misk kedisi ve çöl devesi gibi diğer hayvanlar ara konakçı olarak işlev görmektedir [16] [17].

SARS-CoV-2 Çin'in metropol şehri Wuhan'da ortaya çıkarken, seyahat eden kişiler virüsü ülke çapında ve ülke sınırlarının ötesine hızla taşıdı ve daha geniş bir coğrafi bölgede ikincil iletim zincirlerini tetikledi. 13 Ocak 2020'de Taylandlı yetkililer Çin dışındaki ilk vakayı doğruladılar.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından 17 Mart 2022'de yayınlanan Durum Raporuna göre dünya çapındaki mevcut enfeksiyonlu kişi sayısı 460 280 168'dır [18].

Hastalığın daha fazla yayılmasını önlemek için etkilenen hastaların kimliği derhal tespit edilmelidir. Bu durumu ele almak ve SARS-CoV-2'nin ortaya çıkardığı halk sağlığı riskini azaltmak için eş güdümlü bir uluslararası müdahale gerekmektedir, bu nedenle DSÖ 11 Mart 2020'de bu salgının bir pandemi olduğunu ilan etmiştir.

Bulaşma kişiden kişiye, damlacıklar veya iki kişi arasındaki fiziksel temas yoluyla gerçekleşir [1]. COVID-19'un yayılmasında fomitler de rol oynayabilir [18]. Kuluçka süresi iki gün kadar kısa veya iki hafta kadar uzun olabilir ve semptomlar gelişmeden önce virüsün başkalarına bulaşma olasılığı ciddiye alınmalıdır. Almanya'da asemptomatik bir temastan kaynaklanan enfeksiyon bildirilmiş olsa da orijinal sonuçları geçersiz kılan yeni bilgiler elde edildiğinde ilgili vaka çalışması güncellenmiştir [5]. Bu nedenle, bugüne kadar hastaların herhangi bir semptom göstermeden önce bulaşıcı olduğuna dair bir kanıt yoktur. Virüsün hastalıklarından kurtulmuş biri tarafından ne kadar süreyle yayılabileceği de bilinmemektedir.

COVID-19'u önlemek için akut solunum yolu enfeksiyonlarının bulaşma ve yayılma riskini azaltmaya yönelik temel ilkeler uygulanır. Bu ilkeler, özellikle hasta kişilerle veya çevreleriyle doğrudan temas ettikten sonra elleri düzenli olarak sabunla yıkamayı ve solunum yolu hastalığı belirtileri gösterenlerle yakın temastan kaçınmayı içerir. Öte yandan, solunum yolu semptomları olan insanların başkalarına yaklaşmamaları, öksürürken ve hapşırırken ağız ve burunlarını kapatmaları ve kişisel hijyenlerine çok dikkat etmeleri gerekir. Ateş, öksürük ve SARS-CoV-2'ye maruz kalma olasılığı ortaya çıktığında derhal tıbbi yardım alınmalıdır. Çiftlik hayvanlarıyla ve vahşi hayvanlarla korunmasız temas genel olarak en aza indirilmelidir. Sağlık kuruluşlarında enfeksiyon önleme ve kontrol uygulamaları sıkı bir şekilde uygulanmalı ve gerektiğinde güçlendirilmelidir.

Daha büyük ölçekte, patojen ortaya çıkma olasılığını azaltmak için farklı önlemler alınabilir. Wuhan'daki deniz ürünleri pazarı gibi canlı hayvan pazarları, yeni bulaşıcı hastalıklar için mükemmel bir üreme alanı sağlar: Hayvanlar ve insanlar arasında yakın temas ve her iki türün barındırdığı virüsler arasında genetik materyalin kapsamlı bir değişimi vardır. Bu koşullar, pandemi için ön koşullardan ikisi olan insan enfeksiyonu ve sonunda insandan insana bulaşma olasılığını büyük ölçüde artırır. Bu nedenle, bu tür hayvan pazarları yıllardır sert ve haklı eleştirilere maruz kalmıştır. Bu pazarlarda karşılaşılan nesli tükenmekte olan vahşi hayvanların yasa dışı ticaretini önlemeye bunlar yeterli değildir.

COVID-19, SARS-CoV-2'nin neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Bu patojen ilk olarak Çin'in Hubei eyaletinde tanımlanmış ve ardından, Wuhan şehrindeki bir canlı hayvan pazarından çıktığı belirtilmiştir. DSÖ, bu salgını bir pandemi olarak değerlendirmiştir.

Bugün itibariyle COVID-19'a karşı bir aşı mevcut değildir. Farklı ülkelerdeki bilim insanları bu durumu değiştirmek için yoğun çaba sarf etmektedir; ancak aşı bulma sürecinin en az bir yıl daha sürmesi beklenmektedir. Bu durum, COVID-19'u erken tespit etmek, vakaları izole ve tedavi etmek, temasları izlemek ve riskle orantılı sosyal uzaklaştırma önlemlerini teşvik etmek için güçlü önlemler almanın önemini artırmaktadır.

Çin ve dünyadaki diğer birçok ülkede hafif ila şiddetli solunum yolu enfeksiyonlarına neden olan yeni bir koronavirüs türü 2019-nCoV'un ortaya çıkması konusunda çok fazla karmaşayla karşılaşıldı. Solunum yolu hastalığı belirtileri gösteren herhangi biriyle yakın temastan kaçınmak, grip benzeri belirtiler durumunda tıbbi yardım almak ve sağlık çalışanlarına mümkün olan en doğru bilgileri vermek gibi önleyici tedbirler alınması önerilmektedir.

SARS-CoV-2'nin neden olduğu hastalığa yaygın olarak "koronavirüs hastalığı 19" ya da COVID-19 adı verilmiştir. Semptomlar tipik olarak virüse maruz kaldıktan 2 ila 14 gün sonra gelişir ve ateş, yorgunluk ve öksürüğü içerir. Bazı hastalar ayrıca kas ağrıları, baş ağrısı, boğaz ağrısı veya burun akıntısı yaşayabilir. Hafif enfeksiyonlar genellikle birkaç gün içinde düzelirken, COVID-19 ciddi bir seyir izleyebilir ve pnömoni (zatürre), şok ve nihayetinde ölüme yol açabilir.

COVID-19 klinik olarak diğer pnömoni (zatürre) nedenlerinden ayırt edilemediğinden, hastaların yakın zamanda yapılan seyahatler, hastanede kalışlar ve maruz kalan kişilerle yakın temas hakkında kesin bilgi vermesi son derece önemlidir. COVID-19 salgınına karşı koymak, tanıya kadar geçen süreyi kısaltmak ve başkalarının maruz kalmasını önleyen önlemler için Hastanın iş birliği yapması çok önemlidir. COVID-19 için şüpheli olarak tanımlanan kişiler izole edilebilir, uygun şekilde test edilebilir ve gerektiğinde destekleyici bakım alabilir.

1. Wu YC, Chen CS, Chan YJ. Overview of The 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV): The Pathogen of Severe Specific Contagious Pneumonia (SSCP). J Chin Med Assoc. 2020.
2. Chen N, Zhou M, Dong X, et al. Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study. Lancet. 2020.
3. Huang C, Wang Y, Li X, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet. 2020.
4. Wang D, Hu B, Hu C, et al. Clinical Characteristics of 138 Hospitalized Patients With 2019 Novel Coronavirus-Infected Pneumonia in Wuhan, China. Jama. 2020.
5. Rothe C, Schunk M, Sothmann P, et al. Transmission of 2019-nCoV Infection from an Asymptomatic Contact in Germany. N Engl J Med. 2020.
6. Chung M, Bernheim A, Mei X, et al. CT Imaging Features of 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV). Radiology. 2020:200230.
7. Centers for Disease Control and Prevention. Evaluating and Reporting Persons Under Investigation (PUI). https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-criteria.html. Accessed March 12, 2020.
8. World Health Organization. Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (nCoV) infection is suspected. https://www.who.int/publications-detail/clinical-management-of-severe-acute-respiratory-infection-when-novel-coronavirus-(ncov)-infection-is-suspected. Accessed March 12, 2020.
9. World Health Organization. Coronavirus disease (COVID-19) technical guidance: Laboratory testing for 2019-nCoV in humans. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/laboratory-guidance. Accessed March 12, 2020.
10. Corman VM, Landt O, Kaiser M, et al. Detection of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) by real-time RT-PCR. Euro Surveill. 2020; 25(3).
11. Centers for Disease Control and Prevention. CDC 2019-Novel Coronavirus (2019-nCoV) Real-Time RT-PCR Diagnostic Panel: Instructions for Use. 2020.
12. Guo L, Wei D, Zhang X, et al. Clinical Features Predicting Mortality Risk in Patients With Viral Pneumonia: The MuLBSTA Score. Front Microbiol. 2019; 10:2752.
13. Lu R, Zhao X, Li J, et al. Genomic characterisation and epidemiology of 2019 novel coronavirus: implications for virus origins and receptor binding. Lancet. 2020.
14. Gorbalenya AE, Baker SC, Baric RS, et al. Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus: The species and its viruses – a statement of the Coronavirus Study Group. bioRxiv. 2020:2020.2002.2007.937862.
15. Benvenuto D, Giovannetti M, Ciccozzi A, Spoto S, Angeletti S, Ciccozzi M. The 2019-new coronavirus epidemic: evidence for virus evolution. bioRxiv. 2020:2020.2001.2024.915157.
16. Mohd HA, Al-Tawfiq JA, Memish ZA. Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus (MERS-CoV) origin and animal reservoir. Virol J. 2016; 13:87.
17. Shi Z, Hu Z. A review of studies on animal reservoirs of the SARS coronavirus. Virus Res. 2008; 133(1):74-87.
18. World Health Organization. Coronavirus Disease (COVID-19) Dashboard. https://covid19.who.int/. Accessed March 17, 2022.